IJking en kalibratie

Inhoudsopgave

• Wat is (wettelijke) ijking?
  • CE-markering
• Wat is kalibratie?
• Hoe kalibreer ik mijn weegschaal?
  • Interne kalibratie
  • Externe kalibratie
  • Kalibratie door een professional
    • Kalibratiecertificaten
• Wanneer en hoe vaak moet ik kalibreren?
• Zijn ijken en kalibreren verplicht?
  • Verplichte ijking
  • Verplichte kalibratie
• Wat is het verschil tussen ijking en kalibratie?

Wat is (wettelijke) ijking?

Wanneer een weegschaal wordt geijkt, wordt gekeken of ze voldoet aan de voorwaarden in de wetgeving inzake metrologie.

Voor welke activiteiten heb ik een geijkte weegschaal nodig?

IJking is wettelijk verplicht voor weegschalen die worden gebruikt voor:

• de bepaling van de massa voor commerciële transacties
• de bepaling van de massa in de medische praktijk bij het wegen van patiënten voor controle, diagnose en medische behandelingen
• de bepaling van de massa voor het maken van geneesmiddelen op voorschrift in een apotheek en het bepalen van de massa tijdens analyses uitgevoerd in medische en farmaceutische laboratoria
• de bepaling van de prijs in functie van de massa voor de rechtstreekse verkoop aan het publiek en de vervaardiging van voorverpakte artikelen (e-teken).
• de bepaling van de massa voor de berekening van een heffing, een taks, een premie, een boete, een vergoeding, een schadevergoeding of een gelijkaardige retributie
• de bepaling van de massa voor de toepassing van een wetgeving of een reglementering of voor gerechtelijke expertises

Het is belangrijk te weten dat deze metrologische ijking altijd bij de bestelling moet worden aangevraagd. Na deze initiële ijking wordt de weegschaal namelijk verzegeld en voorzien van de nodige stickers (CE-markering, metrologische markering) om aan te geven dat ze wettelijk geijkt is. Deze verzegeling houdt ook in dat er in het apparaat onderdelen worden verzegeld die je niet aan kunt passen. Het is daarom van enorm belang je weegschaal te laten ijken bij de bestelling, want ijking achteraf is niet mogelijk!

Vergeet ook de wettelijke herijk van je weegschaal niet. In België ben je in het kader van het Koninklijk besluit betreffende de niet-automatische weeginstrumenten verplicht je weegschaal om de vier jaar te laten herijken.

In Nederland is herijking volgens de Metrologiewet niet verplicht, maar hierop gelden drie uitzonderingen. Je weegschaal dient in Nederland geijkt te worden:

• Voordat je de weegschaal in gebruik neemt na een grote reparatie.
• Na schending van de merktekens waaruit blijkt dat een meetinstrument voldoet aan de gestelde eisen (zie “CE-markering”)
• Je kunt ook zelf een verzoek tot herijking indienen

Deze wetten zijn gebaseerd op Richtlijn 2004/22/EG van het Europees Parlement.

Ontdek al onze weegschalen

Het is heel gemakkelijk om te zien of je weegschaal is geijkt. Na ijking krijgt een weegschaal namelijk een CE-markering (zie de afbeelding hieronder).

CE-markering

Nieuwe meetinstrumenten worden voor hun eerste gebruik geijkt door de fabrikant of de installateur. Het instrument dat voldoet aan al de wettelijke eisen ontvangt dan een CE-markering en een aanvullende metrologische markering dat onder meer het jaartal van deze eerste ijk vermeldt. Deze markeringen zien er ongeveer zo uit:

Maar wat betekent dit nou allemaal?

• CE: CE-markering die aangeeft dat het instrument voldoet aan al de wettelijke eisen.
• M + getal: Geeft aan dat het toestel is geijkt (Voor modellen van voor 2017 staat de “M” in een groen vlak). De twee cijfers naast de “M” geven aan wanneer het weeginstrument is geijkt (in dit voorbeeld in 2018). Aangezien de wet in België voorschrijft dat je om de vier jaar moet herijken, weet je zo dat je de herijk ergens in 2022 moet plannen. Deze informatie kan veranderen. Als je helemaal zeker wilt zijn, raden we je aan de websites van de autoriteit in kwestie te raadplegen.
• Vier cijfers rechts: Het identificatienummer van de aangemelde instantie die tussenkwam bij het vaststellen van de conformiteit.

Wat is kalibratie?

Kalibratie wordt gedefinieerd als “het vaststellen van het verschil tussen de nominale en de echte waarden.” Anders gezegd ga je bij het kalibreren na of je weegschaal nog het juiste gewicht nauwkeurig weergeeft. Als dat niet zo is, “reset” je de weegschaal met behulp van ijkgewichten.

Deze kalibratie is belangrijk omdat weegschalen na verloop van tijd afwijkingen in het weegresultaat vertonen. Als de prijs van je product afhangt van het gewicht, of als je bijvoorbeeld in een laboratorium werkt, kan zo’n afwijking enorme gevolgen hebben.

Weegschalen moeten periodiek gekalibreerd worden voor het beste resultaat. Dit geldt voor goedkope en dure weegschalen. Redenen hiervoor kunnen zijn:

• Je eigen veiligheid en die van anderen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de consequenties van een verkeerde dosis van een bepaalde stof in je vaccin of medicijn.
• Je wettelijke aansprakelijkheid: als je je weegschaal laat kalibreren, krijg je een kalibratiecertificaat (bijvoorbeeld van DAkkS), dat je helpt aan te tonen dat jouw weegschaal correct en nauwkeurig weegt.
• Met een DAkkS-Kalibratierapport kun je aantonen dat je aan ISO 9001 voldoet en/of in aanmerking komt voor een VCA-certificering.
• Je klanten en partners vertrouwen je (je kan immers aantonen dat je weegschaal nauwkeurig is). Sommige bedrijven eisen zelfs dat je alleen maar met gekalibreerde weegschalen werkt.

Ook kun je een groot aantal risico’s verkleinen. De precieze risico’s precies hangen af van waar je de weegschaal voor gebruikt. Enkele voorbeelden zijn: productieproblemen, downtime, mindere of slechte productkwaliteit, problemen met processen of tijdens audits, product recalls, en dubbel werk.

Ontdek al onze ijkgewichten

Hoe kalibreer ik mijn weegschaal?

Er zijn drie manieren om je weegschaal te (laten) kalibreren: interne kalibratie, externe kalibratie, en kalibratie door een gecertificeerd professional. Hieronder bespreken we ze in het kort.

Interne kalibratie

Interne kalibratie komt voor in sommige laboratorium– en precisieweegschalen. De weegschaal heeft een ingebouwd ijkgewicht (ook wel controlegewicht genoemd); Je hoeft alleen maar op een knop drukken, en de weegschaal stelt zichzelf af (kalibreert zichzelf).

Alle weegschalen van klasse I en II, behalve weegschalen van het basisgamma, hebben een intern kalibratiesysteem. De kwaliteit van deze interne regeling heeft een grote invloed op de precisie van je weegschaal.

Sommige weegschalen hebben zelfs een automatische kalibratiefunctie. Je weegschaal kalibreert dan zichzelf – zonder jouw tussenkomst – na temperatuurschommelingen in de ruimte, of bijvoorbeeld op vaste tijdstippen. Een voorbeeld van zo’n automatische kalibratiefunctie is isoCAL van Sartorius. In dit document vind je een gedetailleerde uitleg over de interne kalibratie van Sartorius weegschalen.

Tip: ook als je weegschaal een interne kalibratiefunctie heeft, raden wij aan regelmatig met een ijkgewicht te kalibreren (externe kalibratie). Mocht er onverhoopt een probleem zijn met je interne kalibratie, dan kan je die tijdig opmerken en toekomstige problemen met je meetresultaten voorkomen. In deze video kun je zien hoe interne kalibratie werkt:

Externe kalibratie

Waar bij interne kalibratie het ijkgewicht ingebouwd zit, plaats je bij externe kalibratie een ijkgewicht (ook wel controlegewicht, kalibratiegewicht, of massastuk genoemd) op de weegschaal.

Welk gewicht je gebruikt, hangt af van het weegbereik en de precisie van de weegschaal. Raadpleeg de handleiding van je weegschaal om te zien welk ijkgewicht je voor jouw weegschaal moet gebruiken, of neem contact met ons op voor meer informatie.

Na het plaatsen van het ijkgewicht voer je een paar handelingen uit (welke handelingen dat zijn hangt af van je weegschaal), en je weegschaal stelt zich af op het geplaatste gewicht. In deze video kun je zien hoe externe kalibratie werkt:

Op deze pagina vind je meer informatie over ijkgewichten.

Ontdek al onze weegschalen

Kalibratie door een professional

Een uitgebreide kalibratie door een gecertificeerd professional is ook mogelijk; zie het als een soort onderhoudsbeurt voor je weegschaal. Wij raden sterk aan dit regelmatig te laten doen.

Na afloop van zo’n “gecertificeerde kalibratie” krijg je een een kalibratiecertificaat en een goed/fout-verklaring, waarin de meetwaarden van je weegschaal en de toegepaste toleranties worden vermeld.

Als je de kalibratie van je weegschaal over wilt laten aan een gecertificeerd technieker, kun je daarvoor contact met ons opnemen. Wij laten dan een technieker bij jouw laboratorium langskomen. In deze service zijn inbegrepen:

• Interne reiniging van de weegschaal indien nodig.
• Aanpassing (kalibratie) indien nodig.
• Controle van de lineariteit.
• De controle van de reproduceerbaarheid en nauwkeurigheid.
• Controle van de hoeklasten.
• Controle van de temperatuur bij vochtanalyse-toestellen.
• De meting van de “voor / na” -waarden in geval van aanpassing.
• DaKKs-CAL (ISO17025) certificaat met testrapport
• Reiskosten van personeel en apparatuur.

De werken worden uitgevoerd met gecertificeerde gewichten door onze gekwalificeerde inspecteurs. Deze controle en dit onderhoud kunnen jaarlijks, halfjaarlijks of driemaandelijks uitgevoerd worden.

Kalibratiecertificaten

Er zijn verschillende kalibratiecertificaten beschikbaar. We hebben op deze pagina de verschillende kalibratiecertificaten voor je op een rijtje gezet.

Wanneer en hoe vaak moet ik kalibreren?

Wanneer en hoe vaak je moet kalibreren, hangt af van meerdere factoren, waaronder je sector, kwaliteitssysteem, en nog veel meer.

Om tot de hoogste weegnauwkeurigheid te komen, dien je je weegschaal regelmatig te kalibreren en te justeren:

• Dagelijks nadat je de weegschaal aanzet
• Altijd nadat je je weegschaal waterpas hebt gemaakt
• Altijd als er een verandering in de omgeving heeft plaatsgevonden (temperatuur, vochtigheid, luchtdruk)
• Altijd als de weegschaal van positie is veranderd of is verplaatst naar een andere locatie.

Zijn ijken en kalibreren verplicht?

Wanneer ben je nu verplicht je weegschaal te laten ijken of kalibreren? Het korte antwoord: dat hangt af van waar je je weegschaal voor gebruikt. Hieronder leggen we dat verder uit:

Verplichte ijking

IJking is wettelijk verplicht voor weegschalen die worden gebruikt voor:

• Producten waarvan de prijs afhangt van het gewicht (denk aan voorverpakte producten, transacties op de markt…)
• De bereiding van chemische stoffen en wegingen in de medische sector (bijvoorbeeld apotheken, laboratoria…)
• Officiële doeleinden. Hierbij kun je denken aan de bepaling van de massa voor boetes en belastingen, voor de toepassing van wetgevingen en reglementeringen…

Ook laboratoria & bedrijven die aan de ISO/IEC 17020 norm moeten voldoen, zijn verplicht geijkte meetinstrumenten te gebruiken. Op deze pagina vind je meer over de ISO 17020 norm.

Verplichte kalibratie

Je hebt in principe geen verplichting je weeginstrumenten te kalibreren. Wel is het, om meerdere redenen, sterk aan te raden je weegschaal regelmatig te (laten) kalibreren. Op deze pagina kun je meer lezen over de voordelen van regelmatige kalibratie.

Let op:

Als je laboratorium aan de ISO/IEC 17025 norm moet voldoen, is regelmatige kalibratie wel verplicht. Wij raden in dat geval een regelmatige DAkkS-certificatie aan, omdat deze internationaal het best bekend is en algemeen wordt erkend. Op deze pagina kun je meer lezen over de ISO 17025 norm en DAkkS-certificering

Wat is het verschil tussen ijking en kalibratie?

Hoewel ijken en kalibreren veel op elkaar lijken, en er zeker overeenkomsten te noemen zijn, zijn er ook een paar belangrijke verschillen: